Folklori koreografik i Hasit përfaqëson një gjëmë të pasur kulturore, të përbërë nga një spektër i gjerë elementesh artistike. Ky folklor nuk përfshin vetëm vallet, por gjithashtu muzikën, pantomimat, termat (thurjet e valleve), elementet koreografike në lodra dhe argëtime popullore, si dhe etimologjinë e thellë të emrave të tyre. Vallja në Has, si në të gjithë Shqipërinë, është pjesë integrale e jetës shpirtërore dhe një mjet i fuqishëm për të shprehur emocione dhe mendime të shumëllojshme. Kjo traditë e shekujve është e gjallë edhe sot, duke u praktikuar me entuziazëm në festa dhe ngjarje familjare.
Vallet e Grave: Baza e Kulturës Koreografike
Në krahasim me vallet e burrave, vallet e grave në Has janë më të shumta numerikisht dhe praktikohen më intensivisht. Ato paraqesin një diversitet të madh në aspektet e mëposhtme:
- Gjinia: I përkasin kryesisht lirikës, por përmbajnë edhe elemente epike.
- Formacioni: Ekzekutohen si valle njëshe, dyshe, treshe dhe në grup.
- Tematika: Shumë valle kanë marrë emërtimet e tyre bazuar në fabulat që përshkruajnë, duke përfshirë edhe një larmi argëtimesh koreo-pantomimike.
- Shoqërimi Muzikor: Shoqërohen me këngë homofonike ose me këngë dhe dajre njëkohësisht.
Kjo e gjithë pasuria përbën një unitet krahinor me tipare unike, të kristalizuara gjatë shumë brezave. Një karakteristikë e jashtëzakonshme është se pothuajse të gjitha gratë në Has janë të afta për të vallëzuar, duke e bërë këtë aftësi një normë shoqërore.
Veshja Tradicionale: Një Komponent Thelbësor i Performancës
Vallet e grave të Hasit dallohen edhe nga veshja tradicionale krahinore, e cila është një vepër artizanale e punuar me mjeshtëri dhe fantazi artistike nga vetë gratë hasane. Veshja nuk është thjesht zbukurim; ajo ndikon drejtpërdrejt në fizionominë dhe strukturën e kërcimit, duke e bërë të mundur ekzekutimin e lëvizjeve të gjera dhe plastike.
Në krahinë njihen dy lloje kryesore veshjesh:
- Veshja e Vlahnes: E përbërë nga opinga, çorape, kamza, t’linat, këmisha, krahëza, fustan, kanac i përparmë dhe i mbrapëm, kollan, mitan, mërhama dhe shami. Kjo veshje është përdorur kryesisht në fshatrat e Hasit të Brinjës.
- Veshja e Rekës: Përfshin të njëjtat elemente bazë si opingat dhe këmisha, por dallohet nga përdorimi i jelekut, mërhamës që lidhet për kokë dhe gushë, lidhëzës në ballë dhe zbukurimeve specifike si rruza ose rrype lëkure. Kjo veshje është tipike për Hasin e Thatë dhe të Rrafshit.
Përveç këtyre, në raste të veçanta përdorej edhe “veshja kule” ose dimi i mëndafshit, një lloj dimieje me ngjyra të errëta e veshur nga vajzat e reja.
Konteksti Social: Vallja në Dasmë
Gratë e Hasit praktikojnë vallet kryesisht gjatë ceremonialit të dasmës. Një traditë e rëndësishme është që të parat që ngrihen për të kërcyer të jenë bijat e shtëpisë (nuset që kanë dalë nga ajo familje), të cilat kërcejnë dhe këndojnë me një energji dhe frymëmarrje të veçantë. Momentin e fillimit të dasmës e nis kënga tradicionale:
Shyqyr natë e shyqyr ditë, hoj, dado, hoj!
Si na vjen nusja shpinë na zdrit, hoj, dado, hoj.
Shyqyr natë e shyqyr ditë, hoj, dado, hoj
Si po marrim kët kunatë, hoj, dado, hoj.
Kështu, folklori koreografik i Hasit mbetet një dëshmi e gjallë e identitetit, trashëgimisë dhe fuqisë bashkëruese të komunitetit.
