Në pranverën e turbullt të vitit 1999, kur erërat e luftës dhe shpërnguljes së detyruar i nxorrën shqiptarët e Kosovës nga shtëpitë e tyre, Hasi, një trevë e varfër, u shndërrua në një simbol të jashtëzakonshëm të solidaritetit dhe vëllazërisë kombëtare.
Në një nga momentet më të errëta të historisë sonë së bashku, banorët e Hasit i hapën shtëpitë dhe zemrat e tyre për të mijëra njerëz të dëbuar nga tokat e tyre etnike. Me një popullsi prej më pak se 22,000 banorësh, Hasi mori në bark të vet mbi 23,000 shqiptarë të shpërngulur nga Kosova. Kjo do të thotë që për çdo banor hasjan, kishte më shumë se një person të strehuar.
Një akt vëllazërorishte pa paralele
Numrat fjalë për fjalë të mahnitshëm tregojnë thellësinë e sakrificës:
Në Bashkinë Krumë, 1016 familje strehuan 6500 banorë.
Në Kommunën Golaj, 693 familje strehuan 8393 banorë.
Në Kommunën Gjinaj, 93 familje strehuan 1163 banorë.
Në Kommunën Fajza, 340 familje strehuan 2000 banorë.
Më shumë se 20,000 nga të shpërngulurit u strehuan direkt në shtëpitë private të familjeve hasjane, duke ndarë çdo bukë, çdo dhomë dhe çdo kënaqësi të vogël. Vetëm një pjesë e vogël u strehua në kushte më të vështira në qendra kolektive, si xhamia e Krumës (me rreth 1000 vetë), ambientet e ish-pularisë, ose në kampin e ngritur nga qeveria franceze në Fajzë. Gjithsej, qendrat kolektive në të gjithë rrethin strehuan mbi 3500 njerëz.
Kujtojmë sakrificën
Ky akt masiv i mirësisë nuk ishte thjesht një statistikë. Ai ishte një tregues i patundur i lidhjes së pandashme gjaku dhe i besimit të thellë se “gjaku nuk u bë ujë”. Familjet hasjane, shumica prej të cilave jetonin në kushte modeste por ata e pranuan atë pa hezitim, duke vënë në plan të dytë vështirësitë e veta për të ndihmuar vëllezërit e tyre në nevojë.
Sot, kur kthehemi pas dhe kujtojmë ato ditë të errëta, jashtë narativit të dhunës dhe humbjeve, duhet të nderojmë dhe të kujtojmë edhe këtë faqe të ndritshme të unitetit. Strehimi i shqiptarëve të Kosovës në Has mbetet një dëshmi e fuqishme e forcës që kemi kur jemi të bashkuar, një akt i vërtetë vëllazërie që kalon kufijtë dhe interesat personale.
Është një kujtesë që na kthen besimin se në sfidat më të mëdha, solidariteti ynë kombëtar është armiku më i madh i fatkeqësive që na kanë rrethuar gjatë shekujve.
